معماری رنگین کمانی در ایران باستان - کالارنا

استفاده از شیشه رنگی در معماری داخلی ایران سابقه بسیار زیادی دارد. اگر به مکان های باستانی و دیدنی شهر های مختلف مانند مسجد نصیر الملک شیراز رفته باشید، حتما با پایکوبی زیبای انوار خورشید در اتاق های خانه ها یا مساجد قدیمی بر سر ذوق آمده اید.

درست است که زیبایی فوق العاده شیشه رنگی بسیار چشم نواز است، اما پیشینیان ما از این ماده تنها برای زیبایی محیط استفاده نمی کردند. چنانچه دوست دارید با تاریخچه شیشه رنگی یا شیشه ترنس پارانت بیشتر آشنا شوید، توصیه می کنیم متن حاضر را از دست ندهید.

شاید برایتان جالب باشد که قدیمی ترین شیشه رنگی در حفاری های چغازنبیل به دست آمد. این شیشه ها متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد بوده و کاربرد های متفاوتی داشته اند. زمانی که اسلام وارد ایران شد، استفاده از شیشه به اوج خود رسید. ایرانیان باستان، بخشی از هنر خود را از هنرمندان دمشق و قاهره آموختند.

البته این شهر ها خود زمانی جز ایران بودند. این گونه شد که فنون شیشه گری در ایران بسیار رونق یافته و از این طریق وارد غرب شد. صنعتگران وهمی و فلورانسی در دوران سلجوقیه این هنر را از ایرانیان آموخته، اما متاسفانه دوران درخشش این هنر در ایران افول کرد. دلیل این امر هجوم قوم مغول و رونق کاشی کاری در این دوران است.

دوران تیموری، دوران زنده شدن مجدد این صنعت در ایران بود که مجددا با همکاری وهمی ها جان تازه ای به خود گرفت در این دوران ایرانیان با استفاده از انواع شیشه رنگی اقدام به ساخت عطردان های بسیار زیبا و ظریف کردند که امروزه بقایای آن را می توان در موزه آبگینه تهران مشاهده کرد.

صنعت شیشه گری در دوران تیموری بیشتر در شیراز و سمرقند رونق یافت؛ اما متاسفانه تاریخ ایران مجددا با افت رونق این هنر روبرو بوده تا اینکه دوران شاه عباس نقطه پایانی برای این بی رونقی شد. در این دوران ایرانیان با کمک استادان خارجی با فنون نو آشنا شده و برگ تازه ای را در تاریخ هنر شیشه گری ورق زدند.

حتما تصاویر کلیسا های بزرگ با پنجره های ساخته شده از تکه های شیشه رنگی را بسیار دیده اید و یا شاید در سفر های خود این کلیسا های باستانی زیبا را از نزدیک هم دیده باشید. بیشتر این کلیسا ها در عصر گوتیک اروپا ساخته شده اند.

در آن زمان استفاده از شیشه رنگی برای مکان های مذهبی در غرب رواج بسیار داشت. از این نوع شیشه بعد ها در کاخ ها و خانه های اعیانی استفاده شد.

در ایران، اما از این هنر بیشتر برای زیبایی و اضافه کردن به دکوراسیون استفاده می شد. در آن زمان هنر گلجام سازی پا به عرصه گذاشت. در این هنر از تکه های شیشه رنگی برای ساخت انواع اشکال در میان قاب گچی استفاده می شده است.

این اشکال اغلب عناصر طبیعی مانند گل و گیاه بودند. البته لازم به ذکر است که ایرانیان این هنر را از عثمانیان آموختند. آنچه به نام ارسی های قدیمی با شیشه رنگی در خانه های قدیمی می بینید، بعد از گلجام سازی رایج شد. بدنه این پنجره ها از چوب بوده و برخلاف پنجره های امروزی به صورت کشویی رو به بالا باز می شدند.

معماران قدیمی به دو عنصر نور و رنگ اهمیت بسیار می دادند. خانه های قدیمی ایرانی همگی با پنجره های ارسی زیبا ساخته می شدند. زیبایی شناسی تنها بخشی از علل استفاده از این نوع شیشه در معماری باستان بوده است. یکی دیگر از علل علاقه ایرانیان به شیشه رنگی خاصیت دور کردن حشرات بوده است.

به همین دلیل است که امروزه در شهر های کویری باز هم شاهد استفاده از انواع شیشه رنگی در معماری خانه ها هستیم. از طرفی مردمان کویر بر این باور بودند که به دلیل نبود گل و گیاه در اطرافشان، این نوع شیشه می تواند شادی و نشاط را به سادگی خانه های کویری بازگرداند.

ایرانیان باستان از انواع شیشه رنگی برای ساخت وسایل مختلفی استفاده می کردند. شیشه ای عطر کوچک بخشی از شیشه های یافت شده از چغازنبیل را شامل می شوند. در موزه آبگینه تهران به جز شیشه های عطر، می توان انواع آبگینه، گلدان، لیوان و پارچ های مختلف شیشه ای را هم مشاهده کرد.

زیورآلات شیشه ای هم بخشی از یافته های باستان شناسان بوده است. البته آبگینه های سفالی هم بخشی از قفسه های این موزه را به خود اختصاص داده اند. آنچه از این دستاورد ها مشخص می شود، علاقه ایرانیان به استفاده از انواع شیشه رنگی برای وسایل شخصیشان است.

این ماده شفاف و زیبا، چه در روی طاقچه های ایرانیان و چه در کلیسای اروپاییان یکی از معیار های زیبایی بوده که همچنان هم از رونق نیافتاده است.

منبع: اسپوتنیک